Αϋλη πολιτιστική κληρονομιά οι Μωμόγεροι

Η προσπάθεια για εγγραφή στον εθνικό κατάλογο έχει ξεκινήσει εδώ και περίπου ένα χρόνο με τη συνεργασία των εκπροσώπων και των κατοίκων των προσφυγικών ποντιακών χωριών της Κοζάνης και της Πτολεμαΐδας, όπου οι Μωμόγεροι παρουσιάζονται από τους απογόνους των προσφύγων του Πόντου κάθε χρόνο την περίοδο του Δωδεκαήμερου. Στη σύνταξη του δελτίου των Μωμόγερων, που έχει πλέον αναρτηθεί στην σχετική ιστοσελίδα του υπουργείου Πολιτισμού, βοήθησε σημαντικά η υποψήφια διδάκτωρ Λαογραφίας Μυροφόρα Ευσταθιάδου, όπου επίσης αναφέρονται αναλυτικά στοιχεία του εθίμου, τα ονόματα των αρχηγών, των χορευτών, θεατρικών ρόλων, μουσικών, αλλά και ερευνητών των Μωμόγερων.

Αυτή την περίοδο γίνονται εντατικές προσπάθειες προκειμένου οι Μωμόγεροι να είναι υποψήφιοι εκ μέρους της Ελλάδας στο Διεθνές Ευρετήριο της Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO για το έτος 2016. Το έθιμο των Μωμόγερων (Μωμό’εροι συνηθίζουμε να το λέμε, όμως δεν είναι γέροι, αλλά οι ιερείς του Μώμου) είναι καταγεγραμμένο σε πενήντα και πλέον παραλλαγές. Ωστόσο μία είναι η παραλλαγή που επιβιώνει χωρίς διακοπές, ενώ κάποιες από τις υπόλοιπες αναβιώνουν από διάφορους φορείς, αλλά όχι τακτικά.

Οι Μωμόγεροι είναι για τους Πόντιους, που ήρθαν από την Τραπεζούντα στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στα χωριά του νομού Κοζάνης, ένα ευετηριακό (από το ευ και έτος) και ψυχαγωγικό έθιμο του Δωδεκαήμερου (Χριστούγεννα έως Θεοφάνια) με χορευτική, θεατρική και μουσική ομάδα σε παράλληλη δράση. Οι ρίζες του προέρχονται από την Τραπεζούντα και επιβιώνει από τους απογόνους των προσφύγων σε οκτώ χωριά του νομού Κοζάνης και συγκεκριμένα στο δήμο Κοζάνης στα χωριά Τετράλοφος, Αγιος Δημήτριος, Αλωνάκια, Σκήτη, Πρωτοχώρι και στο δήμο Εορδαίας στα Κομνηνά, Ασβεστόπετρα και Καρυοχώρι.

Το χωριό Λιβερά

Η παραλλαγή που μεταφέρθηκε από τον Πόντο στην Ελλάδα με την ανταλλαγή των πληθυσμών (1923) είναι αυτή του χωριού Λιβερά της ορεινής Τραπεζούντας. Υπάρχουν και γραπτές μαρτυρίες της πρώτης προσφυγικής γενιάς για την τέλεση του δρωμένου στη Λιβερά. Η Λιβερά και η ευρύτερη περιοχή της ορεινής Τραπεζούντας (Ματσούκα) είχε πολλά προνόμια λόγω των τριών μεγαλύτερων μοναστηριών του Πόντου που βρίσκονται στην περιοχή (Αγιος Ιωάννης Βαζελώνας, Παναγία Σουμελά, Αγιος Γεώργιος Περιστερεώτας). Από τη Λιβερά καταγόταν επίσης η Μαρία, μετέπειτα Γκιουλμπαχάρ, Ελληνίδα που έγινε Σουλτάνα και βοήθησε σημαντικά στο να υπάρχει μεγαλύτερη ελευθερία στην περιοχή.

Οι ομάδες των Μωμόγερων βγαίνουν στους δρόμους του χωριού συνήθως δύο μέρες, από το πρωί μέχρι το βράδυ. Οι Μωμόγεροι αποτελούνται από τη χορευτική ομαδα (κορυφαίος-αρχηγός και χορευτές), τη θεατρική (αυτοσχέδιοι διάλογοι) και τη μουσική (λύρα, αγγείον, νταούλι), όλοι μεταμφιεσμένοι. Ολοι μαζί, με φωνές, κραυγές, θορύβους από κουδούνια, βήματα χορού, μουσική, τραγούδια και παράλληλη δράση όλων των θεατρικών προσώπων, όχι μόνο προκαλούν το ενδιαφέρον του κοινού που τους ακολουθεί από σπίτι σε σπίτι, αλλά επιδιώκουν και τη συμμετοχή του στις πολλαπλές παράλληλες δράσεις.

Θεατρική ομάδα

Οι Μωμόγεροι, ντυμένοι με περικεφαλαίες, φουστανέλες και κρατώντας ξύλα στα χέρια, χορεύοντας και τραγουδώντας, επισκέπτονται ένα προς ένα τα σπίτια του χωριού. Ανάμεσά τους και σε επικοινωνία με τους θεατές είναι η θεατρική ομάδα, αποτελούμενη μόνο από άντρες: δύο νύφες που προσπαθεί να τις κλέψει ο κόσμος πληρώνοντας ένα αντίτιμο με την επιστροφή τους, ο γέρος, η γραία (γριά), ο διάβολον, ο άρκον (αρκούδα), ο γιατρός που εξετάζει τη νύφη και διαπιστώνει συνήθως την κακοποίησή της, ο τσανταρμάς (χωροφύλακας επί τουρκοκρατίας) κ.ά.

Τα μουσικά όργανα που τους συνοδεύουν είναι λύρα, αγγείον (γκάιντα) και νταούλι. Το σύνολο της χορευτικής, θεατρικής και μουσικής ομάδας κάθε χωριού είναι περίπου 30 άτομα και η πομπή τους θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένα θέατρο δρόμου που χορεύοντας και τραγουδώντας σατιρίζει πρόσωπα και καταστάσεις. Το έθιμο πέρασε ήδη στην τέταρτη γενιά στον ελλαδικό χώρο και συνεχίζει να τελείται με αμείωτο το ενδιαφέρον τόσο των συντελεστών όσο και των επισκεπτών.

ΤΟΥ ΦΟΡΗ ΠΕΤΑΛΙΔΗ [email protected]

Πηγή: agelioforos.gr