Οι ακτές της Κιμώλου και οι μορφολογικές αλλαγές των Κυκλάδων τα τελευταία 20.000 χρόνια

Η Κίμωλος με τη Μήλο δεν εμφανίζουν τη μορφολογία ενός τυπικού ηφαιστείου. Η Κίμωλος, σε αντίθεση με την πλειονότητα των κυκλαδίτικων νησιών τα οποία αποτελούνται από μεταμορφωμένα πετρώματα, καταλαμβάνεται σχεδόν αποκλειστικά από ηφαιστειακά υλικά. Ενδείξεις της ηφαιστειακής δραστηριότητας αποτελούν τόσο οι θερμές πηγές που βρίσκονται στο νησί όσο και τα ηφαιστειακής προέλευσης πετρώματα και σχηματισμοί. Αποτελεί τμήμα της εξωτερικής ζώνης του ενεργού νησιωτικού ηφαιστειακού τόξου του νότιου Αιγαίου το οποίο εκτείνεται από το Σουσάκι, την Αίγινα και τα Μέθανα έως τη Νίσυρο και την Κω.

Μεταξύ των ηφαιστειακών νησιών εκείνα με τα πιο εντυπωσιακά ηφαιστειακά μορφολογικά χαρακτηριστικά, όπως είναι ο ηφαιστειακός κώνος και η καλδέρα, είναι η Σαντορίνη και η Νίσυρος, ενώ η Κίμωλος μαζί με τη γειτονική Μήλο δεν εμφανίζουν τη μορφολογία ενός τυπικού ηφαιστείου. Η Κίμωλος δημιουργήθηκε από ηφαιστειακή δραστηριότητα που χρονολογείται μεταξύ 3,6 και 1,6 εκατομμυρίων ετών πριν από σήμερα. Τα συνηθέστερα πετρώματα του νησιού είναι γρανίτες και ρυόλιθοι. Μεγάλο τμήμα του νησιού καταλαμβάνεται από τόφφους και τοφφίτες που συνιστούν ένα ελαφρύ ηφαιστειακό πέτρωμα εύκολα επεξεργάσιμο για τη χρήση του ως οικοδομικό υλικό. Η εξόρυξη, επεξεργασία και εμπορία του αποτέλεσε παλαιότερα σημαντική οικονομική δραστηριότητα των κατοίκων του νησιού.

Η σημερινή μορφολογία της Κιμώλου είναι αποτέλεσμα του συνδυασμού της παλαιάς ηφαιστειακής δραστηριότητας, της επίδρασης εξωγενών διεργασιών (όπως είναι η αποσάθρωση, η εξαλλοίωση και η διάβρωση) και των πρόσφατων ευστατικών μεταβολών της θαλάσσιας στάθμης.

Η κύρια αιτία για την αυξομείωση του όγκου του θαλάσσιου νερού σε παγκόσμια κλίμακα, είναι οι αλλαγές που σημειώθηκαν στις κλιματολογικές συνθήκες του πλανήτη. Αυτή η διεργασία μεταβολής της στάθμης λόγω κλιματικών αλλαγών ονομάζεται ευστατισμός. Σε τοπική κλίμακα, οι μεταβολές της ακτογραμμής μπορεί να οφείλονται στη συνδυασμένη δράση του ευστατισμού και τοπικών αιτιών που έχουν ως αποτέλεσμα τη μεταβολή (ανύψωση ή βύθιση) της ξηράς σε σχέση με το επίπεδο της θάλασσας. Το σημαντικότερο τοπικό αίτιο στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου είναι ο τεκτονισμός. Η μέγιστη ανάπτυξη των παγετώνων στον πλανήτη την τελευταία παγετώδη περίοδο τοποθετείται χρονικά στα 20000 – 18000 έτη πριν από σήμερα και η δέσμευση του νερού με τη μορφή πάγων είχε ως αποτέλεσμα η στάθμη της θάλασσας να βρίσκεται περίπου 120 μ. χαμηλότερα από τη σημερινή. Μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου, αποτυπώνουν τη μεταβολή της θαλάσσιας στάθμης για την περίοδο των τελευταίων 18.000 ετών. Υπήρξε μια γρήγορη άνοδος της στάθμης μέχρι περίπου 6.000 έτη πριν από σήμερα οπότε και σταθεροποιήθηκε στα σημερινά περίπου επίπεδα.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η περιοχή των Κυκλάδων θεωρείται τεκτονικά σχετικά σταθερή κατά την περίοδο του Ολοκαίνου (τα τελευταία δηλαδή 10000 έτη). Η σταθερότητα αυτή πιστοποιείται από την έλλειψη παράκτιων γεωμορφολογικών και αρχαιολογικών ενδείξεων που να δείχνουν μια έστω και μικρής κλίμακας ανύψωση της ξηράς τεκτονικής προέλευσης. Αντίθετα, σε διάφορα νησιά των Κυκλάδων όπως στη Δήλο, την Κέα, την Τήνο, την Κύθνο, τη Νάξο και την Πάρο έρευνες έχουν φέρει στο φως ενδείξεις (κυρίως με τη μορφή βυθισμένων αρχαιοτήτων) που βρίσκονται σήμερα μόλις λίγα μέτρα (έως 5μ.) κάτω από τη θαλάσσια επιφάνεια. Η κατάκλισή τους θεωρείται ότι είναι σχεδόν αποκλειστικά αποτέλεσμα της ευστατικής ανόδου της θαλάσσιας στάθμης. Αυτό σημαίνει ότι οι πρόσφατες μεταβολές των ακτογραμμών των νησιών των Κυκλάδων οφείλονται κυρίως στις μεταβολές της στάθμης λόγω ευστατισμού (παγκόσμιας κλίμακας δηλαδή κλιματικών αλλαγών).

Η μορφολογική εικόνα της περιοχής των σημερινών Κυκλάδων κατά την τελευταία παγετώδη περίοδο (20.000 – 18.000 έτη πριν από σήμερα) ήταν εντελώς διαφορετική από την σημερινή. Η εικόνα της ακτογραμμής των τότε Κυκλάδων μπορεί να σκιαγραφηθεί αν ακολουθηθεί η σημερινή ισοβαθής καμπύλη των 120 μέτρων αφού, όπως ήδη αναφέρθηκε, την περίοδο εκείνη η στάθμη της θάλασσας βρισκόταν περίπου 120 μέτρα χαμηλότερα σε σχέση με τη σημερινή. Εκείνη την περίοδο ένα μεγάλο μέρος των νησιών των ανατολικών Κυκλάδων και συγκεκριμένα η Άνδρος, η Τήνος, η Μύκονος, η Σύρος, η Πάρος, η Αντίπαρος, η Νάξος, η Ίος, η Φολέγανδρος, η Σίκινος και μερικά μικρότερα νησιά ήταν ενωμένα αποτελώντας έναν ενιαίο μεγάλο νησιωτικό χώρο έκτασης περίπου 6.800 τ.μ. Τα τέσσερα δυτικότερα νησιά των Κυκλάδων, δηλαδή η Κέα, η Κύθνος, η Σέριφος και η Σίφνος, ήταν αποκομμένα. Στον ενιαίο αυτό νησιωτικό χώρο δεν ανήκαν επίσης η σημερινή Μήλος η οποία ήταν ενωμένη με την Κίμωλο, η Σαντορίνη και η Αμοργός. Σήμερα, ένα τμήμα έκτασης 5.300 τ.μ. αυτού του μεγάλου νησιού βρίσκεται κάτω από τη θάλασσα σε μέσο βάθος 76 μ.

Καθώς η στάθμη της θάλασσας ανεβαίνει σταδιακά, η μορφολογία της περιοχής αλλάζει σημαντικά οπότε 10.000 έτη πριν από σήμερα (στις αρχές δηλαδή του Ολοκαίνου) οι Κυκλάδες αποκτούν νέα μορφή. Ο νησιωτικός χώρος των Παλαιο-Κυκλάδων έχει περιοριστεί σημαντικά και τα νησιά που εξακολουθούν να είναι ενωμένα εκείνη την εποχή είναι η Αντίπαρος, η Πάρος, η Νάξος και η Ηρακλειά.

Η σταδιακή αυτή αλλαγή της μορφολογίας των Κυκλάδων έχει συνδεθεί από αρκετούς ερευνητές με το γνωστό μύθο της Ατλαντίδας, ο οποίος βασίζεται σε κείμενα του Πλάτωνα. Υπάρχει εκτενής βιβλιογραφία σχετικά με το αν πρόκειται για πραγματικό γεγονός ή όχι, ενώ έχουν προταθεί κατά καιρούς διάφορες περιοχές ως πιθανές θέσεις της αρχαίας Ατλαντίδας. Είναι πολύ πιθανό ο καταποντισμός και η εξαφάνιση της πλούσιας αυτής πόλης να μην συνέβη ξαφνικά και απότομα (να μην οφείλεται δηλαδή σε τεκτονικά αίτια όπως για παράδειγμα σε έναν πολύ ισχυρό σεισμό) αλλά να σχετίζεται με την σταδιακή άνοδο της θαλάσσιας στάθμης και την αλλαγή που αυτή προκάλεσε στη μορφολογία των Κυκλάδων. Δεν αποκλείεται η αρχαία Ατλαντίδα να ήταν μια πόλη που ήκμασε και βρισκόταν στον ενιαίο τότε νησιωτικό χώρο των Κυκλάδων ο οποίος στη συνέχεια, με τη γρήγορη άνοδο της στάθμης που πραγματοποιήθηκε στο χρονικό διάστημα μεταξύ 17.000 και 7.000 ετών πριν από σήμερα, καλύφθηκε από τη θάλασσα.

Η παραδοχή αυτή ενισχύεται από την παρουσία, σε αρκετά νησιά των Κυκλάδων, πολλών αρχαιολογικών ευρημάτων που χρονολογούνται στα 5.200 έτη πριν από σήμερα και αποτελούν ενδείξεις της ύπαρξης ενός πολιτισμού γνωστού ως Πρωτοκυκλαδικού. Ο τελευταίος θα μπορούσε να προέρχεται από έναν παλιότερο πολιτισμό, όπως αυτός της Ατλαντίδας. Επιπλέον αξίζει να σημειωθεί ότι ο παλαιότερος Νεολιθικός οικισμός που έχει ανακαλυφθεί στις Κυκλάδες έχει ηλικία 7.300-6.700 ετών και βρίσκεται μεταξύ Πάρου και Αντίπαρου στο νησί Σάλιαγκος που, όπως αναφέρθηκε, 10.000 έτη πριν από σήμερα αποτελούσαν ένα ενιαίο νησί.

 

Πηγή: mileikanea.gr