Ένα «ανήσυχος» κατασκευαστής οργάνων στην Κρήτη

Μία τέχνη που μετράει πάνω από 30.000 χρόνια αποτελεί η κατασκευή των μουσικών οργάνων. Πρόκειται για μία τέχνη που παίρνει πρώτες ύλες από τη γη και τους δίνει ψυχή και ζωή. Ένα μουσικό όργανο είναι η προέκταση του μουσικού. Αυτό ακριβώς προασπίζεται και ο Στέλιος Πετράκης, γνωστός μουσικός της Κρήτης, ο οποίος παράλληλα έχει άλλη μία ιδιότητα, αυτή του κατασκευαστή οργάνου.

«Το να φτιάχνεις ένα καινούργιο όργανο που δεν υπήρχε είναι συναρπαστικό όσο και όταν γεννάς μια καινούργια μελωδία», αναφέρει στη συνέντευξη που ακολουθεί ο κ. Πετράκης. Μάλιστα, ο κ. Πετράκης έχει «γεννήσει» ένα όργανο κι αυτό δεν είναι άλλο από το κρητικό τσέλο ενώ επιθυμεί τελευταία να ασχοληθεί και με την κατασκευή μεσαιωνικών οργάνων.

Πώς αποφάσισες να ασχοληθείς με την κατασκευή μουσικών οργάνων;
Κάθε μουσικός θεωρεί ελκυστικό, αν όχι μαγικό, να μπορέσει να φτιάξει το όργανο που παίζει. Για μένα αυτή η πορεία ξεκίνησε το 2005 όταν ήμουν 20 χρονών. Όλα έγιναν στην Αθήνα όπου σπούδαζα και μου δόθηκε η ευκαιρία να βρεθώ δίπλα από έναν οργανοποιό. Υπήρχαν πολλοί εκείνη την περίοδο, αλλά εγώ γνώρισα τον Παύλο Ερευνίδη, ο οποίος με άφησε να πηγαίνω στο μαγαζί του και να μαθαίνω. Στην αρχή τον βοηθούσα σε αυτά που έφτιαχνε ενώ στην πορεία ουσιαστικά ήμουν αυτός που κρατουσε το μαγαζί.

Με τον Παύλο Ερευνίδη είχαμε μία μακροχρόνια φιλία ενώ μου έμαθε να χειρίζομαι τα εργαλεία και να φτιάχνω αυτό που θέλω. Όλα αυτά σε συνδυασμό με την μουσική εμπειρία που είχα με βοήθησαν στο να μπορώ να κρίνω ένα μουσικό όργανο βλέποντας το όχι σαν ένα ξύλινο κατασκεύασμα. Το σημαντικότερο όμως που με έμαθε ο Παύλος Ερευνίδης ήταν να παίρνω ρίσκο, κάτι που δεν είχα μέχρι τότε.

Πώς πήρε επαγγελματική χροιά η ενασχόλησή σας με τα όργανα;
Έτυχε να ήμουν ο κατάλληλος άνθρωπος στο κατάλληλο μέρος. Βρέθηκα στην Αθήνα μία περίοδο που υπήρχε ένα κενό στην κατασκευή λύρας με συμπαθητικές χορδές. Το συγκεκριμένο όργανο έχει κάποια εξειδίκευση και τότε ο κύριος μάστορας ήταν ο Νίκος Μπρας ο οποίος για δικούς του λόγους σταμάτησε την κατασκευή παραδοσιακών οργάνων. Παράλληλα, εκείνη την περίοδο υπήρξε μία αύξηση ανθρώπων που ήθελαν να μάθουν και να αγοράσουν τέτοιου τύπου λύρες. Εγώ είχα ήδη φτιάξει τρεις για δική μου χρήση και τις έδωσα, αρχίζοντας παράλληλα να δημιουργώ νέες. Αυτή ήταν και η αρχή της επαγγελματικής μου πορείας στην κατασκευή οργάνων.

Και που κατασκεύαζες τα μουσικά όργανά στην αρχή χωρίς να έχεις κάποιο δικό σου χώρο;
Ο κάθε οργανοποιός ξεκινάει από το σπίτι του. Εγώ ξεκίνησα από το διαμέρισμά μου στην Αθήνα που είχα κάποια στοιχειώδη πράγματά. Για την «χοντρή» όμως δουλειά κατέβαινα στην Κρήτη. Υπήρχε καιρός που δούλευα τέσσερα και πέντε όργανα συγχρόνως και τα τελείωνα πάνω στην πρωτεύουσα με πιο αργούς ρυθμούς.

Πόσο εύκολο είναι να ξεκινήσει κάποιος να μαθαίνει να κατασκευάζει μουσικά όργανα;
Το βασικό πράγμα που πρέπει να έχει κάποιος είναι να τα χέρια του. Πρέπει να ξέρεις να χρησιμοποιείς τα εργαλεία, να έχεις ταλέντο σε αυτό. Μετά μέσω εμπειρίας και τριβής με την κατασκευή βελτιώνεσαι σε κάθε όργανο που κατασκευάζεις αισθητά.

Τι υλικά χρησιμοποιείς ;
Ξύλο, που είναι είτε ντόπιο δηλαδή από μουριές και καρυδιές είτε ξύλο ευρωπαϊκής οργανοποιίας δηλαδή σφενδάμοι και κάποια τροπικά ξύλα. Ελατό στο καπάκι του λαούτου, κέδρο λιβάνου στο καπάκι της λύρας. Από εκεί και πέρα βερνίκια ρητινών και μετά κάποια σύγχρονα υλικά όπως είναι τα ανθρακονήματα για την ενίσχυση του οργάνου.

Ποιες είναι οι ιδιότητες των μουσικών οργάνων και τι μουσικά όργανα κατασκευάζεις;
Πρέπει να είναι όργανα που ευχαριστούν το μάτι, το αυτί και αντέχουν στο χρόνο. Φτιάχνω λύρες, λαούτα – Κρητικά και Πολίτικα, μπουλγαριά όπως επίσης παλιά και σύγχρονα σάζια. Έχω κάνει και λίγα μαντολίνα.

Πως μπαίνει η ταυτότητα του κάθε δημιουργού στα μουσικά όργανα που φτιάχνει;
Ένα χειροποίητο όργανο ξεχωρίζει για το ηχητικό αλλά και το αισθητικό κομμάτι. Στο ηχητικό υπάρχουν κάποιες μικροδιαφορές που οι προχωρημένοι μπορούν να καταλάβουν. Αν είναι πιο μαλακό, πιο πλούσιο, και πιο – ας το πούμε – ξεκούραστο. Όσον αφορά το αισθητικό κομμάτι εγώ χρησιμοποιώ για παράδειγμα κλασσικές γραμμές ώστε το κάθε μουσικό όργανο που δημιουργώ να είναι διαχρονικό. Το πιο απλό δεν θα ενοχλήσει ποτέ, ακόμα κι αν περάσουν 200 χρόνια. Αφήνω επίσης το φυσικό χρώμα του ξύλου. Ακόμα και τα φυσικά νερά που κάνει το ξύλο αναδεικνύουν αισθητικά το όργανο.

Τα παραδοσιακά όργανα είναι χειροποίητα ή υπάρχουν και βιομηχανοποιημένα;
Και σ’ αυτό το επίπεδο η Κίνα έχει παίξει το ρόλο της. Μπορείς να πας σε κάποιο μαγαζί και να βρεις λύρα με 180 ευρώ αλλά κάτι τέτοιο συνεπάγεται ότι τα υλικά που θα έχουν χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή της είναι γύρω στα 20 ευρώ. Σε τέτοιες τιμές οργάνων αποκλείεται να βρεις κάτι το οποίο είναι φτιαγμένο με μεράκι από έναν άνθρωπο που πήγε έψαξε το ξύλο να το βρει.

Ωστόσο, δεν θεωρώ ότι η μαζική παραγωγή είναι κακή. Γιατί δίνει τη δυνατότητα σε μεγάλη μερίδα κόσμου ν’ αγοράσει ένα φτηνό μουσικό όργανο και ν’ αρχίσει να μαθαίνει. Όσοι συνεχίσουν θα πάνε σε ένα μάστορα να πάρουν κάτι καλύτερο. Αν όμως δεν συνεχίσουν γιατί να πάρουν κάτι ακριβό και καλό. Είναι ρίσκο αν το παιδί δεν θέλει να συνεχίσει μα αυτό το πράγμα να υπάρχει ένα καλό όργανο ως μια αγορά μες το σπίτι. Πάντως δεν το θεωρώ κακό ούτε και ότι αυτό είναι εναντίον της καλής οργανοποιίας υψηλού επιπέδου. Υπάρχει βιολί με 80 ευρώ χωρίς αυτό να σημαίνει ότι κοντράρει τα εργαστήρια βιολιών που κάνει το ένα 20.000 στη Γερμανία ή την Ιταλία.

Ποιο είναι το μυστικό για να αντέξει ένα μουσικό όργανο στον χρόνο;
Η χρυσή τομή είναι η εξής: Ένα όργανο πρέπει να παίζει ωραία που σημαίνει ότι δεν πρέπει να είναι χοντροκατασκευάσμενο αλλά και να αντέχει στον χρόνο που σημαίνει ότι δεν πρέπει να είναι και λεπτοκατασκευασμένο. Εκεί κρίνονται οι διαφορές. Όσο πιο χοντρό είναι τόσο θα χάσεις από ήχο και θα κερδίσεις από αντοχή ενώ όσο πιο λεπτό είναι συμβαίνει ακριβώς το ανάποδο.

Πειραματίζεσαι εξελίσσοντας τα παραδοσιακά μουσικά όργανά;
Σε συνεργασία με τον Ρος έχουμε μορφοποιήσει και εξελίξει τις λύρες με συμπαθητικές χορδές και το κρητικό τσέλο το οποίο είναι ουσιαστικά μια μεγάλη λύρα η οποία βγάζει τους ήχους και τις συχνότητες του τσέλου. Αυτό μάλιστα είναι και δική μου επινόηση. Το να φτιάχνεις ένα καινούργιο όργανο που δεν υπήρχε είναι συναρπαστικό όσο και όταν γεννάς μια καινούργια μελωδία.

Μέσα στα όργανα βάζετε και ένα δικό σας κομμάτι;
Αυτό συμβαίνει πάντα ακόμη και σε ένα όργανο που το χεις φτιάξει 100 φορές. Έχει περάσει από τα χέρια σου, έχεις δώσει το χρόνο σου και πάνω απ’ όλα την όρεξή σου. Κάποια στιγμή βέβαια γίνεται συνήθεια αλλά το μαγικό είναι ακόμα και την 100η φορά να το ευχαριστηθείς. Όπως όταν παίζεις ένα κομμάτι. Όλα γίνονται μέρος μιας συνήθειας όμως πρέπει να μάθουμε να την απολαμβάνουμε αυτήν την επανάληψη. Η επανάληψη οδηγεί στην έκσταση έτσι και αλλιώς.

Η μεγαλύτερη επιτυχία ενός οργανοποιού ποιά είναι;
Όταν ένας μουσικός έχει ένα όργανό σου και θεωρεί ότι είναι το καλύτερο που υπάρχει. Αυτό κυρίως συμβαίνει για δύο λόγους. Είτε όταν ο μουσικός καταφέρνει και «ταυτίζεται» με το όργανο που παίζει και αποτελεί την προέκταση του χεριού του αλλά και όταν το όργανο είναι πολύ καλό. Ένα μουσικό όργανο δεν είναι μόνο ξύλα. Ο κατασκευαστής οργάνων δίνει την ψυχή και ο μουσικός την ζωή. Γι’ αυτό και αποζημιώνομαι κάθε φορά που «δένεται» το μουσικό όργανο που φτιάχνω με τον μουσικό που θα το χρησιμοποιήσει.

Υπάρχει κάποιο μουσικό όργανο που θα ήθελες να κατασκευάσει και δεν το έχεις επιχειρήσει ακόμα;
Θα ήθελα να ξεκινήσω την κατασκευή κάποιων μεσαιωνικών οργάνων. Γοητεύομαι πολύ κάθε φορά όταν επισκέπτομαι κάποιο μουσείο και βρίσκομαι στο τμήμα με τα μουσικά όργανα. Το ευτύχημα είναι ότι σε κάποια από τα μουσεία υπάρχουν διαθέσιμα τα σχέδια και οι λεπτομέρειες προκειμένου να καταφέρεις να τα ανακατασκευάσεις. Με αυτό θέλω να ασχοληθώ στο προσεχές διάστημα γιατί πιστεύω ότι αυτά τα όργανά κρύβουν παράλληλα κάτι. Όταν πέθαναν πήραν μαζί τους κάτι τόσο καλό που το χρειαζόμαστε και σήμερα. Ήδη έχω ξεκινήσει μια προσέγγιση και μια εν δυνάμει συνεργασία με το μουσείο Κονσερβατουάρ του Παρισιού.

Από τη Νατάσα Καμπουράκη

Πηγή: www.prosopakritis.gr