Μαυρομάτι Βοιωτίας

Σύμφωνα με την απογραφή του 2001, ο πληθυσμός του Μαυροματίου είναι 1960 κάτοικοι. Το Μαυρομάτι υπάγεται στο Δήμο Αλιάρτου. Aνατολικά και σε κοντινή απόσταση συνδέεται με την κωμόπολη των Βαγίων, νοτιοανατολικά με τις Θεσπιές και το Λεοντάρι και νοτιοδυτικά με την Άσκρη και το Νεοχώρι. Δυτικά του χωριού, στην περιοχή Κεφαλάρι, βρίσκεται το ιστορικό μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου. Επίσης στο χωριό υπάρχει μία Ελεύθερη Ευαγγελική Εκκλησία.

Ιστορία
Στις 26 Οκτωβρίου 1825 εβδομήντα Έλληνες, οχυρωμένοι στη μάντρα της εκκλησίας της Αγίας Σωτήρας με επικεφαλής τον Αθανάσιο Σκουρτανιώτη, αντιμετώπισαν απόσπασμα 700-800 Τούρκων, κυρίως ιππέων σε μια μάχη που κράτησε από πρωίας μέχρις εσπέρας. Οι Έλληνες απέκρουσαν τις τουρκικές επιθέσεις κι όταν είδαν ότι τους τελείωναν τα πυρομαχικά, μπήκαν στην εκκλησία για να αμυνθούν καλύτερα. Οι Τούρκοι σκαρφάλωσαν στη στέγη της εκκλησίας, άνοιξαν τρύπα κι έριξαν μέσα αναμμένες ύλες που προκάλεσαν στους πολιορκημένους θάνατο από ασφυξία. Μόνο ο αρχηγός τους έζησε αλλά τον συνέλαβαν οι Τούρκοι και τον κατακρεούργησαν.

Αρβανίτικη γλώσσα
Στο Μαυρομμάτι οι κάτοικοί του μιλούν τα Αρβανίτικα, παράλληλα με την ελληνική γλώσσα. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1960 τα αρβανίτικα ήταν η κύρια γλώσσα των Μαυρομματαίων. Σήμερα η γλώσσα μιλιέται μόνο από τους μεγαλύτερους σε ηλικία κατοίκους. Οι γεννηθέντες στις δεκαετίες του 1950, του 1960 και του 1970 την καταλαβαίνουν όταν την ομιλούν οι μεγαλύτεροι, αλλά δεν έχουν καλή ευχέρεια λόγου όταν την ομιλούν οι ίδιοι, ενώ οι νεότεροι δεν την ομιλούν και την καταλαβαίνουν ελάχιστοι. Τελευταίοι νέοι που γνωρίζουν ακόμα τη γλώσσα είναι οι αδερφές Κρεμμύδα, οι οποίες ζουν ακόμα στην περιοχή, σε μικρή απόσταση από την «Αρχιτεκτονική». Η αρβανίτικη γλώσσα σήμερα συγκαταλέγεται στις απειλούμενες προς εξαφάνιση γλώσσες της Ευρώπης.