Δονούσα

Η Δονούσα γνωστή και ως Δενούσα, η Δόνουσα των αρχαίων μαζί με την Αμοργό αποτελούν τα ανατολικότερα νησιά των Κυκλάδων.

Γενικά
Η Δονούσα απέχει 14 ναυτικά μίλια από το λιμάνι της Αμοργού (Κατάπολα) και 4 νμ βορειοανατολικά από τις νησίδες Μακάρες περί το μέσον και ανατολικά της Νάξου και 8 ναυτικά μίλια από Νάξο. Η έκτασή της είναι 13,652 τ.χλμ., λοφώδης και πετρώδης (μεγίστης διαμέτρου 3 μίλια) με μέγιστο υψόμετρο 385 μέτρα (1300 πόδια) και με 163 μόνιμους κατοίκους κατά την απογραφή του 2001.

Περιβάλλεται από πολλούς σκοπέλους πλην όμως έχει καθαρό δίαυλο εισόδου στο λιμάνι που βρίσκεται στο νοτιοδυτικό όρμο, από τη πλευρά των Μακάρων νήσων. Απαιτείται προσοχή από τους προσεγγίζοντες ιδίως τις ανατολικές ακτές ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της νύχτας.

Ακτογραφία
Η Δονούσα έχει πολλά ακρωτήρια και όρμους όπως ο όρμος Ρούσα που βρίσκεται βόρειο-βορειοδυτικά μεταξύ της Άκρας Καλότα, του βορειότερου άκρου της νήσου και της Άκρας Μοσχονάρι (του βορειοδυτικού άκρου). Σε απόσταση περίπου 1,75 μίλια νοτιο-νοτιοανατολικά της βόρειας πλευράς βρίσκεται η βραχονησίδα «Σκυλονήσι» ή «Τρίγωνο», που περιβάλλεται νοτιοδυτικά από πολλούς βράχους, μπροστά από τον μόνο ανατολικό όρμο της Δονούσας.

Μεταξύ της Άκρας Καλότα και της Άκρας Άσπρον (βορειοδυτικότερου άκρου της νήσου) υφίσταται ο μεγαλύτερος όρμος της νήσου υπήνεμος μόνο για νότιους ανέμους, όπου στα βόρεια του βρίσκεται μεγάλη συστάδα σκοπέλων. Ν.ΝΑ. της Άκρας Άσπρο και σε απόσταση 2,5 μιλίων βρίσκονται οι δύο όρμοι, Σταυρού και Δένδρου όπου και υφίσταται αμμώδης παραλία. Η Άκρα Γλάρος αποτελεί το νοτιότερο άκρο της νήσου. Σε απόσταση 1,25 μίλια νοτιότερα του όρμου Δένδρο, σχηματίζεται ο νοτιότερος όρμος Πειρατής” και αμέσως μετά ο όρμος “Μάταιο” (νοτιοανατολικά).

Ιστορία
Η Δονούσα, ακριβώς λόγω της θέσης της , υπήρξε κατά καιρούς αναπόφευκτος σταθμός σε ποικίλα θαλάσσια περάσματα : ο Βιργίλιος την αναφέρει στην πορεία του Αινεία από την Τροία στην Ιταλία,ενώ ταξιδιώτες του 18ου και 19ου αι., πλέοντας από τη Νάξο στην Πάτμο ή αντίστροφα, περνούσαν από αυτήν. Αυτός ο βράχος είχε περισσότερους από έναν πρωτοκυκλαδικούς οικισμούς. Επάνω από τα ερείπια ενός από αυτούς , στην προστατευμένη από τον βοριά νοτιοανατολική πλευρά της, σ’ ένα απόκρημνο ακρωτήρι με βαθύ αγκυροβόλι , το ΄΄Βαθύ Λιμενάρι, ανασκάφηκε μια πολύ ενδιαφέρουσα, αλλά βραχύβια, οχυρωμένη εγκατάσταση που χρονολογείται ανάμεσα στον 9ο και τον 8ο αι.π.Χ.. τα δωδεκανησιακά στοιχεία της κεραμικής, εκτός από τα κυκλαδικά-ναξιακά, μαρτυρούν ότι ο οικισμός αυτός ήταν ένας εμπορικός σταθμός σ΄ένα θαλάσσιο δρόμο, ο οποίος ένωνε την Αττική και την Εύβοια με το ανατολικό Αιγαίο.

Στον 1ο αι.π.Χ. ο Μάρκος Αντώνιος παραχώρησε το νησί στους Ρόδιους,ενώ στους αυτοκρατορικούς χρόνους υπήρξε τόπος εξορίας. Θα καταστεί γνωστή στα ελληνικά πολιτικά δρώμενα εκ του γεγονότος ότι οι κάτοικοί της έμαθαν την έξωση του Βασιλιά Όθωνα 14 χρόνια αργότερα, όταν επισκέφθηκε το νησί ο Γεώργιος ο Α’.Αργότερα έγινε γνωστή και στην Ιστορία του Α΄Παγκόσμιου Πολέμου λόγω της “ανθράκευσης” δηλαδή του εφοδιασμού με κάρβουνο του Γερμανικού καταδρομικού Γκαίμπεν αποκρυπτόμενο πίσω από το ακρωτήριο Άσπρο, διαφεύγοντας έτσι των Αγγλικών και Γαλλικών πολεμικών πλοίων.