Άγιος Ευστράτιος

Ο Άγιος Ευστράτιος (Αη Στράτης) είναι νησί του βορειοανατολικού Αιγαίου με 376 κατοίκους (απογραφή 2001). Διοικητικά ανήκει στην Περιφερειακή Ενότητα Λήμνου της περιφέρειας Βορείου Αιγαίου.

Χρύση, Αλόννησος, Νέαι, επειδή αναδύθηκε από τη θάλασσα και Ιερά εξαιτίας του Αγίου Ευστρατίου είναι μερικές από τις ονομασίες που του έχουν αποδοθεί. Είναι το πιο απομονωμένο νησί του Αρχιπελάγους. Από την προς Β. Λήμνο απέχει 18 ναυτικά μίλια, από την προς Ν. Σκύρο 38, από την προς ΝΑ. Λέσβο 42,από τα προς Δ. Ερημόνησα 32 και από την προς ΒΔ. άκρη της Χαλκιδικής (Ακράθωνα) 48 περίπου ναυτικά μίλια. Το νησί έχει σχήμα άνισου τριγώνου με την υποτείνουσα προς τη Δύση, εμβαδόν 49,6 τετραγ. χιλιόμετρα και μήκος ακτογραμμής 37 χιλιόμετρα. Η γεωλογική σύστασή του είναι ηφαιστειογενής. Το έδαφός του είναι λοφώδες και δεξιά και αριστερά της κορυφογραμμής που διασχίζει από Β. προς Ν. το νησί σχηματίζονται λόφοι που προχωρούν προς τη θάλασσα με γκρεμούς πιο απότομους κατά την ανατολική πλευρά του νησιού. Οι υψηλότερες κορυφές είναι το Σημάδι (298μ.), ο Άγιος Αλέξης και ο Προφήτης Ηλίας. Ανάμεσα στους λόφους της δυτικής πλευράς σχηματίζονται μικρές κοιλάδες που τελειώνουν σε γραφικές αμμουδερές ακρογιαλιές. Μεγαλύτερη απ’ όλες είναι η κοιλάδα, όπου βρίσκεται και το μοναδικό χωριό. Στη ΒΑ πλευρά του νησιού απλώνεται μια επικλινής πεδινή ζώνη μήκους περίπου ενός χιλιομέτρου.

Επίγεια τρεχούμενα ή στάσιμα νερά δεν υπάρχουν, μόνο υπόγεια. Η μεγαλύτερη πηγή είναι στη Μεγάλη Παναγιά ανατολικά του χωριού, απ΄όπου γίνεται και η ύδρευση των κατοίκων. Το κλίμα κατατάσσεται στα ημίυγρα με μέτριες βροχές και σπάνια χιόνια. Οι σεισμοί του 1968 έγιναν η αιτία για να καταστραφεί ο γραφικός οικισμός με ανεμόμυλους στην κορυφή του μικρού λοφίσκου, όπου οι κάτοικοι ακολουθώντας την παραδοσιακή αρχιτεκτονική του Αιγαίου είχαν χτίσει τις κατοικίες τους. Ο σημερινός οικισμός που χτίστηκε στην περίοδο της δικτατορίας του 1967 είναι απλωμένος στην κοιλάδα. Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με την αλιεία και την κτηνοτροφία και αντιμετωπίζουν συχνά, ιδίως το χειμώνα προβλήματα στην επικοινωνία με τα άλλα νησιά και την υπόλοιπη Ελλάδα.

Τα παλαιότερα κατάλοιπα της ανθρώπινης παρουσίας στο νησί βρίσκονται στην ανατολική ακτή και χρονολογούνται στη μυκηναϊκή περίοδο, ενώ λείψανα των ιστορικών χρόνων υπάρχουν σε όλη σχεδόν τη δύσβατη και άγονη έκταση. Ξεχωρίζουν οι αναλημματικοί τοίχοι των αρχαϊκών χρόνων κοντά στο κοιμητήριο και ελληνιστικοί τάφοι γύρω από το λιμάνι.

Κατά τον 20ό αιώνα χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εξορίας για τους αριστερούς. Την αρχή έκανε το 1929 η κυβέρνηση του Ελ. Βενιζέλου με βάση το νόμο του 1929 «περί Ιδιωνύμου αδικήματος» και τότε βρέθηκαν οι πρώτοι εκτοπισμένοι κομμουνιστές στο νησί. Οι επόμενες κυβερνήσεις συνέχισαν να χρησιμοποιούν τον Αη Στράτη για την εκτόπιση αριστερών και το φαινόμενο κορυφώθηκε στην περίοδο της δικτατορίας του Μεταξά 1936-1941, όπου εκτοπίστηκαν εκεί εκατοντάδες αντίπαλοι του καθεστώτος, κυρίως κομμουνιστές αλλά και συνδικαλιστές, δημοκρατικοί πολίτες και αντιφασίστες. Στις 26 Απρίλη του 1941 λίγο πριν οι Γερμανοί καταλάβουν το νησί κι ενώ γινόταν διαπραγματεύσεις για την απελευθέρωση των εξορίστων μεταξύ αντιπροσωπείας των εξορίστων και του σταθμάρχη διοικητή της φρουράς του νησιού, ο σταθμάρχης φοβούμενος μήπως αποδράσουν οι εξόριστοι παρέταξε τους 12 χωροφύλακες που διέθετε και αυτοί άρχισαν να πυροβολούν τους εξόριστους με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 3 και να τραυματιστούν 2 άτομα. Στη συνέχεια ο σταθμάρχης παρέδωσε τους εξόριστους του Αη Στράτη στους Γερμανούς κατακτητές. Την περίοδο της γερμανικής κατοχής οι εξόριστοι υπέφεραν τα πάνδεινα από έλλειψη τροφίμων, εφοδίων, περίθαλψης και πέθαναν από πείνα 33 κομμουνιστές κρατούμενοι.

Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από το γερμανικό ζυγό, τον Οκτώβρη του 1944, το στρατόπεδο εξορίας του Αη Στράτη έκλεισε και οι τελευταίοι πολιτικοί κρατούμενοι απελευθερώθηκαν. Την Άνοιξη του 1947 ο Αη Στράτης άνοιξε και πάλι ως τόπος εξορίας αριστερών. Με τον αναγκαστικό νόμο 511 της 31ης Δεκεμβρίου 1947 (Α299) «Περί μέτρων αναφερομένων εις τους υπό εκτόπισιν διατελούντας» η επίσημη ονομασία του στρατοπέδου του Αη Στράτη έγινε «Στρατόπεδον Πειθαρχημένης Διαβιώσεως Εκτοπισμένων». Μετά το κλείσιμο της Μακρονήσου ο Αη Στράτης αποτέλεσε τον μαζικότερο τόπο εξορίας.
Σπουδαίοι πνευματικοί άνθρωποι εκτοπίστηκαν στο νησί αυτό, όπως οι ποιητές Γιάννης Ρίτσος και Τάσος Λειβαδίτης, οι λογοτέχνες Μενέλαος Λουντέμης και Θέμος Κορνάρος, ο ηθοποιός Μάνος Κατράκης και πολλοί άλλοι. Επίσης πολλοί αριστεροί πολιτικοί εκτοπίστηκαν στον Αη Στράτη, όπως ο Ηλίας Ηλιού, ο Κώστας Γαβριηλίδης, ο Στέφανος Σαράφης και άλλοι.

Υπολογίζεται ότι από το 1947 μέχρι το 1964 πέρασαν από το νησί περίπου 7000 αριστεροί κρατούμενοι. Το στρατόπεδο κράτησης του Αη Στράτη έκλεισε το 1964.