Πυργί

Το Πυργί είναι το μεγαλύτερο από τα χωριά της Χίου. Είναι πλουσιότατο και σπουδαιότατο από λαογραφικής, αρχαιολογικής και γλωσσικής άποψης. Bρίσκεται στην ανατολικό-μεσημβρινή πλευρά του λόφου Πατέλλα, είναι ωοειδές, περιβαλλόμενο από μεσαιωνικό περίβολο, ο οποίος αποτελεί τον εξωτερικό τοίχο των ακραίων σπιτιών του. Επειδή ελάχιστα πλήγηκε από τον σεισμό του 1881 διατηρεί και εσωτερικά τη μεσαιωνική του όψη. Οι δρόμοι είναι στενοί, τα σπίτια ψηλά, διώροφα και τριώροφα τα περισσότερα και συνεχόμενα μεταξύ τους κατά μήκος των δρόμων, κατά την αρχαία εποχή αρκετά σπίτια είχαν πυραμοειδή στέγη (τραβάκα). Οι δρόμοι είναι γραφικότατοι, καθώς τα σπίτια συνδέονται με τα απέναντι με αψίδες (δοξαράδες).

Έχει μεγάλη τετραγωνική πλατεία (λιβάδι) στην οποία γίνονται τα πανηγύρια του χωριού και πολλούς ναούς, από τους οποίους ξεχωρίζει ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου που εορτάζεται στις 15 Αυγούστου, στο πανηγύρι της οποίας έρχονται πάρα πολλοί επισκέπτες από τη Χίο και την Αθήνα για να θαυμάσουν τον Πυργούσικο χορό ο οποίος είναι ιδιόμορφος, γρήγορος και ορμητικός και αποτελείται από βηματισμούς μικρούς και γρήγορους προς τα εμπρός, προς τα πίσω και προς τα πλάγια. Χορεύεται από τρεις χορευτές , δύο άντρες και μια γυναίκα στη μέση η οποία κρατιέται «αγκαζέ» από τους δύο καβαλιέρους από τη μια και την άλλη πλευρά.

Το Πυργί ονομάστηκε έτσι από το μεγάλο και ψηλό πύργο του, γύρω από τον οποίο χτίστηκε το σημερινό χωριό από πολλούς μικρούς και μεγάλους οικισμούς.

Οι οικισμοί αυτοί ήταν:
– Το Πυργί ή Πυργούσικο, στο οποίο συνενώθηκαν όλοι οι παρακάτω οικισμοί.
– Το Χαλκιός
– Καλλικάδος
– Σώζοντα. Για τον οικισμό αυτό από την παράδοση λέγεται μέχρι σήμερα ότι πειρατές οι οποίοι αποβιβάστηκαν στον Εμποριό ήρθαν και τον λεηλάτησαν και πολλούς από τους κατοίκους τους κατάσφαξαν.
– Μάναγρος
– Κέρος ή Άνω Χωριό
– Εμποριός
– Κάτω Φανά
– Μαγιάτικος
– Δότια
– μικροί οικισμοί από τα Μπρούκια α)Αγ.Γεώργιος β) Αγ.Θεόδωροι.
Το χωριό έχει πολλούς και εύφορους κάμπους και παράγει μαστίχα, λάδι, αμύγδαλα Δημητριακά και όσπρια παλιότερα καπνό και βαμβάκι από το οποίο κατασκευάζονταν τα ρούχα των Πυργούσων και τα ανδρικά και τα γυναικεία. Κατά την απογραφή του 2001 έχει 1.044 κατοίκους, οι οποίοι ξεχωρίζουν από τους άλλους κατοίκους της Χίου για την εμμονή τους στα πατροπαράδοτα ήθη και έθιμα.

Το χωριό έχει μεσαιωνική όψη. Η συγκέντρωση όλων των συνοικισμών έγινε πιθανότατα πριν τον 13ο αιώνα και αυτό έγινε για την ασφάλεια των κατοίκων. Ο πύργος του χωριού χτίστηκε την εποχή των Γενουατών περιβαλλόταν από ισχυρότατο τετραγωνικό τείχος στην ΝΑ και ΝΔ γωνία του οποίου υπάρχουν ακόμα από ένας ψηλός πυργίσκος (Πυργόπουλο). Φαίνεται ότι και στις άλλες δύο γωνίες υπήρχαν τέτοιοι πυργίσκοι οι οποίοι καταστράφηκαν. Το εσωτερικό του πύργου ο χώρος που περικλείεται από το τετράγωνο του τείχους και οι δύο κυκλικοί πυργίσκοι πουλήθηκαν πριν από πολλά χρόνια σε ιδιώτες οι οποίοι έχτισαν σπίτια. Εσωτερικά του τετράγωνου τείχους υπήρχε και υπάρχει πηγάδι. Εξωτερικά αυτού υπάρχουν δρόμοι που σχηματίζουν δύο ομόκεντρα τετράγωνα με κέντρο τον πύργο. Ο πύργος είναι τετράγωνος και οι τρεις από τις τέσσερις (εκτός από τη Νότια) πλευρές του διατηρούνται. Καμιά οροφή δεν διατηρείται. Στην κορυφή υπήρχαν τριγωνικές επάλξεις οι οποίες ήταν το καλλιτεχνικό πράγματι κόσμημα όχι μόνο του πύργου αλλά και του χωριού. Δυστυχώς όμως κατεδαφίστηκαν προ 25ετείας (1938) αφού χαρακτηρίστηκαν από μηχανικούς ως ετοιμόρροπες.

Εξωτερικά το χωριό περιβαλλόταν από ψηλό τείχος. Υπήρχαν δε δύο μόνο έξοδοι από αυτό που έκλειναν με σιδερένιες πύλες. Η μια ανατολικά (κάτω πόρτα) και η άλλη δυτικά (πάνω πόρτα). Αυτές είναι και μέχρι σήμερα οι κύριες έξοδοι από το χωριό. Η έκταση του χωριού πριν από το 1821 περιοριζόταν μόνο εντός των τειχών. Πολύ αργότερα επεκτάθηκε και έξω από αυτά προς την ανατολική και δυτική κατεύθυνση.