Η Λέσβος της ψυχής μας

Ένα τεύχος αφιέρωμα. Η αφορμή: τα 100 χρόνια από την απελευθέρωση της Λέσβου. Οι βασικές συντεταγμένες: ένας φιλόλογος-συγγραφέας, που γεννήθηκε και ζει στη Λέσβο, και ένας εκδότης-συγγραφέας, που δε γεννήθηκε εκεί, αλλά γνώρισε καλά το νησί και το τιμά. Ο ένας αποφασίζει να αναλάβει την επιμέλεια (Παναγιώτης Σκορδάς), ο άλλος να οργανώσει την προσπάθεια σε έναν τόμο (Γιώργος Γιαννόπουλος). Ο εκδότης Γιώργος Γιαννόπουλος ανοίγει το τεύχος με ένα εισαγωγικό σημείωμα, στο οποίο αρχικά θέτει το ερώτημα για τη σημασία της λογοτεχνίας και γενικά του πολιτισμού στις μέρες της κρίσης, για να καταλήξει, ύστερα από έναν πολύ ενδιαφέροντα κοινωνικοπολιτικό προβληματισμό, στο ότι «είναι απαραίτητο να αναδειχθεί ο ανθρωπιστικός, παιδευτικός και εν τέλει κοινωνικός χαρακτήρας της λογοτεχνίας. Θα πρέπει να προσφύγουμε στην ικανότητά της να περιγράφει με το δικό της μοναδικό τρόπο την ιστορική εμπειρία, αλλά και την τραγικότητα της ύπαρξης». Κλείνει το αφιέρωμα με ένα δικό του λογοτεχνικό κείμενο για τον έρωτα, στο νησί και στη ζωή.

Ο επιμελητής Παναγιώτης Σκορδάς, σε ένα εξαιρετικά οργανωμένο και κατατοπιστικό κείμενο, επιχειρεί κατ’ αρχάς μια ανασκόπηση της λογοτεχνικής ιστορίας της Λέσβου, από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας, με το σχόλιο ότι η Λέσβος είναι το νησί «των κορυφαίων λογοτεχνών του ζηλευτού παρελθόντος, αλλά και του ανθηρού παρόντος και του ελπιδοφόρου μέλλοντος». Σχετικά με την επιλογή των συγγραφέων, γράφει με ειλικρίνεια και χιούμορ: «Θα το πω με τα λόγια του Μάνου Ελευθερίου: “έκανα του κεφαλιού μου προσέχοντας μην πατήσω σε σπασμένα γυαλιά”. Επιδίωξή μου ήταν να παρουσιαστεί όχι μόνο η πόλη της Μυτιλήνης, αλλά ολόκληρο το νησί. Να πλεχθεί ο λογοτεχνικός ιστός.»

Και να αναδειχθούν οι πόλεις και τα χωριά, η ύπαιθρος, τα κτίσματα, η θάλασσα του Αιγαίου με τις ακτές του νησιού και ένα πέρασμα-επίσκεψη στις απέναντι μικρασιατικές ακτές. Ποιος άλλος θα μπορούσε να συνεισφέρει σε αυτό καλύτερα, από τους ανθρώπους του νησιού, αυτούς που γεννήθηκαν και έζησαν εκεί, ή που έφυγαν και ξαναγύρισαν, αλλά και αυτούς που το γνώρισαν και το αγάπησαν πολύ;

Οι συμμετέχοντες είναι 25 συγγραφείς, άλλοι με πρώτη δημοσίευση του συγκεκριμένου κειμένου τους, άλλοι με αποσπάσματα από ήδη δημοσιευμένα βιβλία τους. Δύο από αυτούς δε βρίσκονται πλέον στη ζωή, αλλά υπάρχει το έργο τους, με κείμενα ανέκδοτα μάλιστα. Και προκύπτει το αφιέρωμα. «Η Λέσβος της ψυχής μας» συμπληρώνεται με ένα φωτογραφικό αρχειακό υλικό, που επιμελείται ο συλλέκτης Μάκης Μπεκιάρης.

Εικόνες από το παρόν, αλλά και από το παρελθόν. Πρόσωπα ιδιαίτερα, χαρακτηριστικά στιγμιότυπα. Χαρά και λύπη, αρχή και τέλος, ζωή και θάνατος. Επιστροφές Λεσβίων που ζουν σε άλλες πόλεις, γλύκα στις γεύσεις, στις όψεις, στα αντικείμενα, καλοκαίρι, φως στα μάτια, στις καρδιές και στον ουρανό του νησιού, μνήμες και απουσίες, παρουσίες και σχέδια και υποσχέσεις. Εικόνες πιο ζωντανές και από τις φωτογραφίες, αφού υποβάλλουν τις δικές τους εκδοχές στη φαντασία και στη σκέψη του αναγνώστη: αντικείμενα που «στοιχειώνουν» μέσα σε χώρους όπως ένα σφαιριστήριο, τα θερμά ιαματικά λουτρά, ένα ξωκκλήσι που ταξιδεύει στο χρόνο, ένα καφενείο και ένα βιβλιοπωλείο, ουζερί και εδέσματα, μνήμες από τη σχολική ζωή, χαρακτηριστικοί τύποι, ονειροφαντασιές, καράβια και ακτές, γυναίκες με αέρινα φορέματα, μοναστήρια και εκκλησίες με πανηγύρια, πλατείες και δρόμοι, χοροί, γλέντια, εξόδιοι ακολουθίες, το Αιγαίο και η αποθέωση της φύσης. Οπτικές προσέγγισης του νησιού με μνήμες νεανικές και πολιτικές, ταμπού, αλλαγές στα ήθη, κοινωνικοί διαχωρισμοί, και πάλι έρωτας και θάλασσα. Εικόνες πολύ σημαντικές, γιατί εικονίζουν το παρόν, ενώ ταυτόχρονα γυρνούν και ψαύουν το παρελθόν της μνήμης.

Υπάρχει περίσσεια συναισθήματος. Αλλά αυτό δεν ενοχλεί τον αναγνώστη. Γιατί η συγκίνηση κρατά την ποιότητα. Κυρίως, επειδή δε μένει, όπως ήδη αναφέρθηκε, σε μια στείρα αναπόληση του παρελθόντος, αλλά αποτελεί ένα κέντρο θέασης, για να ιδωθεί από τους ίδιους τους αφηγητές και από τους αναγνώστες το παρόν και το μέλλον.

Δεν είναι σημαντικό μόνο το τι γράφεται, αλλά και το πώς: της αφήγησης και της περιγραφής. Οι οπτικές των αφηγητών, που αναδεικνύουν τον πολιτισμικό χαρακτήρα της γραφής. Τι άλλο άλλωστε είναι η γλώσσα από κοινωνικό απόσταγμα;

Το χαρακτηριστικό αυτό δίνει την ιδιαιτερότητα του τεύχους. Όπως και η επιλεκτικότητα της μνήμης. Το τι κρατά, το τι επιλέγει να μεγεθύνει και να απαθανατίσει, και με ποιον τρόπο. Πώς χαρτογραφείται δηλαδή «η Λέσβος της ψυχής μας», ώστε να δοθεί στα χέρια του αναγνώστη αγαπημένη και παινεμένη και για το μέλλον υποσχόμενη και πολυθέλητη.

 

Πηγή: emprosnet.gr