Μας υποδέχτηκαν στο όμορφο σπίτι τους, με ζεστασιά και όρεξη να μιλήσουμε παραδοσιακά. Άνθρωποι απλοί, νησιώτες, που έχουν ένα σωρό ιστορίες να σου διηγηθούν, για τη ζωή τους, τις εμπειρίες τους, την παραδοσιακή μουσική, τα νησιά τους .. Στο τέλος, παρέα με τον Πάνο Βέργο στο σαντούρι, έπαιξαν για τους φίλους του Τόποι & Τρόποι. Είναι ο
Νίκος Οικονομίδης και η
Κυριακή Σπανού. Διαβάστε τα όσα είπαμε με τον κύριο Οικονομίδη και σύντομα θα ακολουθήσει συνέντευξη με την Κυριακή.
Πώς από τις σπουδές στο Ωδείο Αθηνών και το Εθνικό Ωδείο καταλήξατε στην παραδοσιακή μουσική; Τι ήταν αυτό που σας οδήγησε προς τα εκεί;
Δεν ξεκίνησα για να γίνω κλασικός μουσικός και μετά ν’ασχοληθώ με την παραδοσιακή μουσική. Έπαιζα παραδοσιακά, ήξερα ότι αυτό ήθελα και ο λόγος που πήγα στα Ωδεία ήταν για να εμπλουτίσω τις γνώσεις μου, να μάθω την τεχνοτροπία και την τεχνική του οργάνου. Θυμάμαι όταν τελείωσα τις σπουδές στο Ωδείο, ένας καθηγητής μου είπε “εντάξει δεν θες να δώσεις εξετάσεις, πήγαινε τουλάχιστον στο τάδε παράρτημα να δώσεις ένα τενεκέ λάδι να πάρεις το δίπλωμα σου” και δεν πήγα, δεν το πήρα ποτέ. Ήθελα μόνο τις γνώσεις από εκεί. Για να εξελιχθώ τότε, έπαιζα 3 ώρες κομμάτια της κλασικής μουσικής, και άλλες 7-8 ώρες παραδοσιακά.
Να τονίσω δε ότι τότε ήταν άλλες εποχές όσον αφορά την παραδοσιακή μουσική. Θυμάμαι την καθηγήτριά μου να μου λέει “αν μάθω ότι παίζεις τα δικά σας (νησιώτικα) θα σε διώξουμε απ’το Ωδείο.” Στη σημερινή εποχή, βλέπουμε όλοι να έχουν την παραδοσιακή μουσική σε μία υπόληψη και ενδεχομένως θεωρούμε ότι έτσι ήταν πάντα. Ήμασταν 5-6 άνθρωποι που κάναμε όλη αυτήν την μεγάλη προσπάθεια για να καθιερωθεί η παραδοσιακή μουσική. Όταν έλεγα σε κάποιον τότε ότι μου αρέσει η παραδοσιακή μουσική, αμέσως μου έλεγε “τα κλαρίνα;” . Ευτυχώς, σήμερα φτάσαμε στο σημείο να διδάσκεται αυτό το είδος μουσικής και στο Ωδείο Αθηνών και να υπάρχει μάλιστα ξεχωριστό παράρτημα παραδοσιακής μουσικής.
Οι δάσκαλοί σας ποιοι ήταν; Εκείνοι που σας στιγμάτισαν, που σας επηρέασαν, ενδεχομένως, στον τρόπο παιξίματός σας;
Όλοι ήταν δάσκαλοί μου, κι εκείνοι που έπαιξα μαζί τους, και εκείνοι οι παλιοί που έπαιζαν σε πανηγύρια και τους άκουγα παιδάκι όταν ήμουν, και ο ψάλτης στην εκκλησία, κι εκείνοι που μου έκαναν μαθήματα βέβαια ο Γιώργος Μαργιολάς, η Ισμήνη Κάρτερ Χρυσοχόου που ήταν επίσης καθηγήτριά μου, ο Κώστας Σέττας, ο Γιώργος Κόρος που είχα κάνει ένα μάθημα κ.α. Από όλους κάτι έπαιρνα, ακόμη και από εκείνους που έπαιζαν κάτι που εμένα μπορεί να μην μου άρεσε. Το βασικότερο όμως ήταν ότι δεν έπαιζα ότι έπαιζε ο δάσκαλος μου, δεν τον αντέγραφα δηλαδή. Στην δικιά μου εποχή έπαιζαν 5-6 βιολιά, και κρατούσα τα καλύτερα κομμάτια από τον καθένα, τα εμπλούτιζα με τον δικό μου τρόπο και στο τέλος έβγαζα κάτι καινούργιο.
Όταν αναφερόμαστε στην παραδοσιακή μουσική μιλάμε για υψηλή τέχνη. Δεν μπορεί ο καθένας να παίξει παραδοσιακή μουσική.
Ένα πανηγύρι/γιορτή στην οποία έχετε παίξει και σας έχει μείνει αξέχαστο/η.
Με ζήτησαν κάποια στιγμή σε μία γιορτή κρασιού στα Κύθηρα με 2000 άτομα κόσμο. Ξεκινήσαμε να παίζουμε νησιώτικα αλλά δεν είχαν πέραση. Ζήτησα λοιπόν από τους υπόλοιπους μουσικούς, ν’αρχίσουμε να παίζουμε παραδοσιακά Κυθηραϊκά. Μικρός, 14 χρονών, πήγαινα στη Δόρα Στράτου και έγραφα δίσκους. Έγραφα τα τραγούδια που δεν ήξερα, τα μάθαινα αποβραδίς και πήγαινα το πρωί και τα έπαιζα. Ήξερα λοιπόν, όλο το ρεπερτόριο το Κυθηραϊκό από τις μελέτες που είχα κάνει στη Δόρα Στράτου. Δεν ήξερα όμως ότι στην γιορτή αυτή, αυτά ήθελαν να τους παίξω, τα παραδοσιακά τους. Ξεκίνησα λοιπόν να τους παίζω και ξεσηκώθηκαν, ερχόντουσαν και με ρωτούσαν από ποιο χωριό είμαι γιατί πίστευαν ότι είμαι ντόπιος, δικός τους.
Μ’έπιασε ο πρόεδρος του Συλλόγου και μου είπε να κάνουμε δίσκο. Υπήρχαν κάποιοι παλιοί, που ήξεραν να τα παίζουν τα κομμάτια αυτά, αλλά άπαξ και έφευγαν, τα κομμάτια θα χάνονταν. Και έτσι αποφασίσαμε να κάνουμε το δίσκο “Πέρασμα στα Κύθηρα”, ο οποίος τελικά είχε τεράστια επιτυχία, ειδικά στο νησί αλλά και σ’όλη η Ελλάδα. Έτυχε να ξαναπάω στα Κύθηρα μετά από 2 χρόνια και αντίκρυσα στο πανηγύρι παππούδες με τα εγγόνια τους να χορεύουν τον μπάλο τον δικό τους, ξαναθυμήθηκαν τα παραδοσιακά τους τραγούδια. Και σήμερα ακόμη, γλέντι χωρίς τα δικά τους δεν γίνεται.
Πώς ορίζεται το παραδοσιακό παίξιμο τελικά;
Κανείς δεν μπορεί να ορίσει το παίξιμο το παραδοσιακό. Είναι μεγάλη κουβέντα και πρέπει να είναι γνώστης κάποιος για να βγάλει τα κριτήρια του ποιος είναι καλός παίχτης, όχι μόνο παραδοσιακός. Όταν αναφερόμαστε στην παραδοσιακή μουσική μιλάμε για υψηλή τέχνη. Δεν μπορεί ο καθένας να πιάσει και να παίξει παραδοσιακή μουσική.
Το ήθος μετράει;
Φυσικά. Η παραδοσιακή μουσική είναι τέχνη που δεν έχουν όλοι την ικανότητα να παίξουν. Για να παίξεις για παράδειγμα, έναν Πολίτικο και να πείσεις κάποιον να χορέψει μερακλίδικα και όμορφα, δεν πρέπει να παίξεις απλά τις νότες σωστά. Είναι τόσα πολλά πράγματα που πρέπει να ξέρεις για να παίξεις το κάθε παραδοσιακό κομμάτι, υπάρχει ένας ολόκληρος πολιτισμός από πίσω.
Βέβαια, η παράδοση για να σταθεί θέλει και κάτι καινούργιο. Για παράδειγμα έχεις ένα παλιό σπίτι, το οποίο μπορεί να το έχεις μέσα ανακαινισμένο ή παραδοσιακό, αλλά θα χρειαστείς και ένα μίξερ, και μία τηλεόραση κτλ. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα χαλάσει το σπίτι επειδή πήρες ηλεκτρικές συσκευές. Είσαι και σημερινός άνθρωπος που συμβαδίζεις με την εποχή. Έτσι λοιπόν και στα πανηγύρια. Παλιά παίζανε φοξ ανγκλέ και τανγκό, τώρα έχει αλλάξει το σκηνικό και παίζουνε λαϊκά τραγούδια. Βέβαια όλα έχουν όρια.
Video Gallery Νίκου Οικονομίδη
Τι ρόλο παίζει ο ρυθμός στα παραδοσιακά κομμάτια;
Ο ρυθμός είναι το παν στην παραδοσιακή μουσική και το μόνο πράγμα που δεν μπορούμε να πειράξουμε. Αναφορές για τον ρυθμό υπάρχουν από την εποχή του Ομήρου. Ο Όμηρος συγκεκριμένα αναφέρεται στο πατροπαράδοτο έθιμο των συρτών. Φανταστείτε πόσο αρχαίοι είναι οι συρτοί μας. Ο ρυθμός λοιπόν, δεν γίνεται ν’αλλάξει και όποιος το επιχειρήσει θα χάσει σίγουρα. Μπορείς ν’αλλάξεις στίχους, μελωδία, αλλά ο ρυθμός θα είναι συγκεκριμένος.
Πώς μπορεί κάποιος να ξεχωρίσει ένα παραδοσιακό τραγούδι που έχει γραφτεί σήμερα με κάποιο άλλο που έχει γραφτεί παλιά;
Ας κάνουμε τη σύγκριση, το τραγούδι “Γιάντα” που θεωρείται πιο σύγχρονο, μιλάει στο πρώτο ενικό “Για τον έρωτά σου σβήνω ..”. Δεν υπήρχε περίπτωση να ειπωθεί σε παλιό τραγούδι κάτι τέτοιο, το πιο πιθανό ήταν να πουν κάτι σχετικό με “Πανάθεμά σε έρωτα, τα βάσανα σου ξέρω τα”, να μιλούσαν πιο γενικά, όχι τόσο ειδικά. Δεύτερο στοιχείο που δείχνει ότι είναι σύγχρονο τραγούδι, δεν υπάρχει ομοιοκαταληξία “Γιάντα να μην θέλεις .. την αγάπη μου για πάντα”, “Άστρο της ζωής μου, η καρδιά σου είναι κάστρο”, γι’αυτό υπάρχει η λέξη η δισύλλαβη, “γιάντα”, “άστρο” για να επαναλαμβάνεται μετά και να ταιριάζει. Επίσης, άλλο ένα τραγούδι το “Γλέντι”, είναι ένας εντελώς καινούργιος μουσικός δρόμος για την παράδοση, το μακάμι που δεν υπάρχει πουθενά. Είναι αιολική, είναι ένα μινόρε που κάτω από κάποιες προϋποθέσεις παίρνει κάποιες έλξεις που δικαιολογεί τις νότες συγκερασμένες. Βλέπεις όμως ότι και άλλο μακάμι να είναι, όταν τηρεί κάποιες άλλες προδιαγραφές, δεν καταλαβαίνεις καν ότι είναι κάτι καινούργιο και προσωπικά το κάνω σε πολλά τραγούδια. Δεν βάζω άλλες αρμονίες, εναρμονίζω τον δρόμο που παίζω, απλώς ο δρόμος είναι καινούργιος.
Και τώρα ερχόμαστε σε μία σχετική με όλα όσα συζητάμε ερώτηση. Ποιος είναι τελικά ο σωστός δρόμος που πρέπει να ακολουθήσει ένας νέος άνθρωπος για να μάθει ένα παραδοσιακό μουσικό όργανο και κυρίως σωστό παίξιμο, ιδεολογία, ρυθμό;
Πρώτα απ’όλα, να βρει εκείνον τον δάσκαλο που θα τον εμπιστεύεται, που θα του αρέσει το παίξιμό του, έτσι πρέπει να ξεκινήσει. Είναι όπως ένα παιδάκι που έχει ξεκινήσει να μιλάει και θέλει τον δάσκαλο δίπλα του για να τον μάθει γραμματική, τρόπους έκφρασης κτλ. Ο ίδιος ο δάσκαλος αυτός θα του πει τους τρόπους σωστής εκμάθησης, γιατί για παράδειγμα το βιολί έχει δύο σκέλη, το ένα είναι να μάθεις τα δικά μας, την βυζαντινή μουσική και τους δρόμους πρακτικά, και το άλλο να μάθεις να παίζεις το όργανο, με όλη τη θεωρία της κλασικής παιδείας, να γίνεις δεξιοτέχνης, να κάνεις όλες τις ασκήσεις, να μπορείς να παίζεις αυτό που σκέφτεσαι, και αυτό θα το μάθεις σε ένα κλασικό ωδείο, μια καλή σχολή.
Πρέπει όμως να μάθει πρώτα παραδοσιακή και μετά κλασική μουσική. Είναι μία διαδικασία που έχει πολλούς τομείς με τους οποίους πρέπει να ασχοληθεί αλλά να μην βασιστεί μόνο στις σπουδές, πρέπει ο καθένας μας να ψάχνεται και να μελετάει πολύ, ειδικά στο κομμάτι της παραδοσιακής μουσικής. Τέλος, αυτό που θα πρότεινα είναι να ακούσει παραδοσιακούς παίκτες και τραγούδια που πλέον με τη σημερινή τεχνολογία, internet, youtube κτλ είναι πολύ εύκολο να τα βρει και σε κάθε κομμάτι να ψάχνει τις ρίζες του και ν’ακούει όλες τις εκτελέσεις του.
Όταν εγώ ξεκινούσα, θυμάμαι τον εαυτό μου να πηγαίνω στο Άγιο Όρος και να ψάχνω κείμενα, να πηγαίνω στην Τουρκία στον Τσεσμέ να ψάχνω για μουσικά όργανα, ούτι, λαούτο, κανονάκι κτλ. Ψαχνόμουν συνεχώς και μάλιστα το παρατσούκλι τότε ήταν ο ασυγκέραστος, διότι τους μιλούσα συνεχώς για το ασυγκέραστο σύστημα που εκείνη την εποχή ήμασταν 2-3 που ασχολούμασταν με αυτό το θέμα και χαίρομαι που τελικά υπήρξε συνέχεια σε όλο αυτό και αυτή τη στιγμή μιλάμε για δρόμους, για το ότι δεν μπορείς να παίξεις μακάμι με ένα συγκερασμένο όργανο. Είναι πολύ σπουδαία πράγματα αυτά που στην εποχή μου δεν υπήρχαν.
Για να έρθουμε λίγο στο τωρινό σας πρόγραμμα, η επόμενη εμφάνισή σας ποια είναι;
Την Παρασκευή, 4 Δεκεμβρίου γλεντάμε στην Πάτρα με την Κυριακή Σπανού στο τραγούδι, τον Πάνο Βέργο στο σαντούρι και τον Αργύρη Ψαθά στο λαούτο στην εκδήλωση που διοργανώνει η Χορολογική Εταιρεία – Σύλλογος Καθηγητών Φυσικής Αγωγής Ειδικότητας Ελληνικών Παραδοσιακών Χορών στην Πάτρα. Αναλυτικότερα για όλες τις εμφανίσεις μας μπορείτε να ενημερώνεστε από στη σελίδα μας με την Κυριακή στο Facebook καθώς και την ιστοσελίδα www.oikonomidis.gr. Το πρόγραμμα διαμορφώνεται συνεχώς.
Video Gallery Κυριακής Σπανού
Καταχώρηση Συλλόγου
Τόποι και Τρόποι Πολιτιστικοί Σύλλογοι, Ελληνική Παράδοση, Ήθη και Έθιμα από όλη την Ελλάδα, Ελληνική Πολιτιστική Παράδοση.
